Người
ta chờ đợi ở cuộc đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục đào tạo nhiều nội dung
đổi mới khác không kém phần quan trọng và thường được nhắc đến như: nội
dung và phương pháp dạy và học; công tác đào tạo và bồi dưỡng giáo viên; hệ
thống các chế độ chính sách đảm bảo cho giáo viên thực sự được tiến bộ trong
nghề, được xã hội coi trọng và đủ sống bằng lương;đổi mới trang thiết bị… Bài
này chỉ bàn về một nội dung rất ít được nhắc đến – đó là dạy cho học sinh biết
cách khai thác năng lực não bộ của mình khi học.
Có
một nghịch lý là trong khi chúng ta dạy cho học sinh khám phá lĩnh vực tự nhiên
và xã hội, dạy các em tận dụng các thiết bị và phương tiện hiện đại để học được
dễ dàng hơn thì chúng ta lại không dạy các em khám phá chính năng lực trong con
người của chính mình, mà dẫn chứng cụ thể nhất là khám phá năng lực tiềm ẩn
trong chính não bộ mình, công cụ không thể thiếu giúp mình học tập hàng ngày.
Sự lãng phí tệ hại nhất của học sinh chúng ta không phải là thời gian mà chính
là năng lực của não bộ. Một người biết cách học, vận dụng được kỹ thuật khai
thác năng lực của bộ não của mình sẽ học với năng suất cao hơn hẳn người không
biết cách học, hơn nữa lại có thể tiếp tục tự học suốt đời để không bị lạc hậu
so với tiến bộ của khoa học kỹ thuật. Nhưng đã có mấy ai được dạy cách khai
thác, tận dụng năng lực siêu việt của bộ não kỳ diệu mà mình đang sở hữu, mấy
ai được dạy cách học?
Nhưng
ai sẽ dạy cách học, dạy cái gì đây? Chẳng phải giáo viên trong tiết giảng nào
cũng vẫn nhắc hoài học sinh là phải ghi chép đầy đủ tại lớp, chăm học ở nhà,
tranh thủ thời gian mà học, rằng phải nhớ hoàn thành bài tập cho về nhà làm và
ôn tập thường xuyên đó sao, rằng hiện nay có rất nhiều thiết bị tuyệt vời có
thể giúp cho việc tiếp thu kiến thức, ghi chép và truy xuất thông tin được nhẹ
nhàng và tiện lợi mà các em nên sắm để dùng… Tất cả những lời nhắc nhở nói trên
đúng là có giúp cải thiện ít nhiều kết quả học tập nhưng chưa phải là quyết
định vì ta chưa dạy các em một điều quan trọng nhất trong cách học, đó là kỹ
thuật khai thác năng lực kỳ diệu của não bộ.
Đúng
vậy, con người ta được cha mẹ sinh ra đã có sẵn một bộ não mà chưa có chiếc máy
tính nào, dù tối tân nhất hiện nay, có thể sánh bằng. Người ta tính được là
tiềm năng bộ não của con người tương đương với 73.855 chiếc máy tính cá nhân
Intel Pentium III được kết nối với nhau và cùng hoạt động[1].Các nhà khoa học nhận
định rằng người bình thường mới chỉ khai thác được không quá 0,01% năng lực của
não bộ[2]. Nói cách khác còn rất
nhiều tiềm năng của não bộ chưa hề được khai thác.
Lỗi
này tại ai? Chúng ta hãy xem xét chương trình học của một học sinh Trung học
phổ thông ở Việt Nam
hiện nay. Những môn học được dành cho nhiều tiết nhất, thường được chọn làm môn
thi nhất cho đến nay là những môn nào? Văn, Toán, Ngoại ngữ, Lý, Hóa, Sinh, Sử
và Địa. Phải thi chừng đó môn, học sinh của chúng ta hiện phải học ngày, học
đêm, học thêm và học bù, tưởng chừng phải điên đầu vì não hoạt động quá sức. Có
thật thế không, ta hãy xem xét não hoạt động như thế nào qua phân tích chức
năng của từng bán cầu dưới đây.
Bán
cầu não trái chuyên xử lý các hoạt động có điều kiện là tư duy logic, lập luận
khoa học, các con số, ngôn ngữ, liệt kê, phân tích. Do các môn học thường được
chọn để thi đòi hỏi chủ yếu hoạt động của bán cầu này nên tất nhiên học sinh
nào có bán cầu não trái chiếm ưu thế trong hoạt động tư duy sẽ dễ kiếm điểm cao
rồi được nhà trường đánh giá cao.
Bán
cầu não phải chuyên xử lý hình ảnh, màu sắc, nhạc điệu, hình dạng 3D, khả năng
tưởng tượng, cảm nhận bên trong sự vật và nhận biết cái trừu tượng. Rõ ràng các
môn học thường được chọn trong các kỳ thi cử là không mấy kích thích bán cầu
não phải hoạt động. Do vậy thường những học sinh có bán cầu não phải chiếm ưu
thế trong hoạt động học tập sẽ không được đánh giá cao, điều này thật bất công.
Hầu
hết con người ta đều có một bán cầu nào đó hoạt động vượt trội do thói quen bắt
bán cầu đó hoạt động thường xuyên hơn, điều này là tự nhiên. Song việc lặp đi
lặp lại này đã khiến cho một bán cầu não thường thụ động nghỉ ngơi, khiến cho
năng lực bộ não bị lãng phí, khả năng tư duy bị kìm hãm mà biểu hiện cụ thể
trong lĩnh vực trí nhớ là tình trạng chậm nhớ mau quên khi học. Cho đến nay
chúng ta mới chỉ khuyên học sinh học chăm chỉ mà chưa chỉ cho học sinh cách học
thông minh bằng cách khai thác tiềm năng của toàn não bộ. Các nhà tâm lý học
thần kinh đã phát hiện là kích thích toàn não bộ làm việc sẽ giúp con người ta nâng
cao đáng kể kết quả học tập. Học bằng cả bộ não thay vì chỉ học với một bán cầu
cũng giống như chạy bằng cả hai chân thay vì nhảy cò cò bằng một chân. Học sinh
chúng ta cảm thấy kiệt sức vì phải nhảy cò cò, chứ nếu biết chạy bằng hai chân
thì tình trạng sẽ khác hẳn.Và đáng buồn thay là nền giáo dục chúng ta đang vô
tình kéo dài tình trạng học sinh không “chạy” mà chỉ nhảy cò cò trên con đường
học vấn của mình.
Trên
thế giới có nhiều công trình nghiên cứu đã được áp dụng thành công để khắc phục
tình trạng đáng buồn trên. Người bình thường được trải qua chương trình huấn
luyện để kích thích hoạt độngcủa não bộ đã đạt được những thành tích vô cùng
khích lệ: tốc độ học đã được nâng lên 30% đến 50%[3] nhờcó tiến bộ rõ rệt về khả năng tư duy
sáng tạo, nói, ghi chép, lưu trữ thông tin trong đầu và truy xuất chúng một
cách nhanh chóng… Có một cậu bé Singapore từ một học sinh dốt nhất trường đã
vươn lên thành học sinh xuất sắc nhất, thi tốt nghiệp với toàn điểm 10 và được
tuyển vào học trường Đại học danh tiếng hàng đầu của quốc gia này là NUS, từ
tay trắng trở thành triệu phú vào năm 26 tuổi như Adam Khoo[4], mà đây không là bằng
chứng hiếm. Xét riêng trong lĩnh vực cải thiện trí nhớ thôi thì người áp dụng
tốt các kỹ thuật được huấn luyện đã có thể nhớ trọn bảng tuần hoàn Mendéleev,
có người còn lập lỷ lục đáng kinh ngạc được ghi vào sách kỷ lục Guinness là
trong vòng mười tháng học thuộc cả cuốn tự điển Oxford 80.000 từ (kể cả
nhớ được số thứ tự và số trang của mỗi từ) như Mahaveer Jain[5], người Ấn độ được mệnh
danh là “người tự điển”.Vậy mà học sinh chúng ta nhiều em học kém, thậm chí
phải bỏ học chỉ vì học rồi… quên rồi.
Ở
Việt Nam, các nhà quản lý giáo dục đã có dự kiến gì trong việc áp dụng thành
tựu khoa học và kinh nghiệm của thế giới để phát triển năng lực não bộ, để dạy
cách học cho thế hệ đang ngồi trong nhà trường, để giải phóng tài năng tiềm
tàng trong mỗi đứa trẻ? Những người soạn mới chương trình và sách giáo khoa rất
có thể rồi cũng chỉ loay hoay sửa đổi, thêm thắt nội dung các môn học hiện có
và cách diễn đạt, trình bày chúng mà thôi. Và rồi với bộ sách mới, học sinh
cũng sẽ chỉ biết mỗi một cách học để đạt kết quả học tập tốt, đó là học gạo
thật chăm chỉ, thậm chí học thuộc lòng, học vẹt để rồi quên hết sau kỳ thi cử.
May
thay trong thực tế giáo dục Việt Nam đã có nhiều thầy cô giáo đang tìm
cách thừa kế kinh nghiệm trong nghề hoặc tiếp cận với thành tựu mới trong
khoa học để dạy học sinh một số “mẹo” giúp học mau nhớ và nhớ lâu. Các giáo
viên Toán hầu như đều dạy học sinh bài “thơ” ngộ nghĩnh là “cos cộng cos bằng
hai cos cos, cos trừ cos bằng hai sin sin, sin cộng sin bằng hai sin cos, sin
trừ sin bằng hai cos sin” để nhớ công thức biến tổng các hàm số lượng giác
thành tích. Thầy cô dạy Văn nhiều người đã hướng dẫn học sinh ghi nhớ bài giảng
văn, soạn dàn ý cho bài tập làm văn bằng sơ đồ Tony Buzan[6]. Thầy cô nào cũng “rút
ruột” để hướng dẫn học sinh cách ôn tậptốt nhất để chuẩn bị cho kiểm tra, thi
cử… Tất cả những nỗ lực kể trên là rất đáng khuyến khích, chỉ có điều cấp quản
lý giáo dục không nên bằng lòng với những nỗ lực lẻ tẻ, dựa hoàn toàn trên kinh
nghiệm hay sáng kiến cá nhân này được.
Để
công cuộc đổi mới GDĐT là thực sự căn bản và toàn diện, chúng ta
cần quan tâm đến những khiếm khuyết hệ thống mà lâu nay thường lọt
ra ngoài tầm ngắm của những nhà khởi xướng và người thực hiện cải cách. Trong
số này, có vấn đề cần được đặc biệt quan tâm là chưa biết cách giải phóng sức
mạnh não bộ của người học,chưa cho sinh viên Sư phạm được học về kỹ thuật cải
thiện hoạt động của não bộ để dạy học sinh chuyển từ cách học chăm chỉ sang
cách học thông minh. Hiện nay trên thị trường đã có nhiều sách viết
về chủ đề tăng cường năng lực não bộ để giúp học sinh thay đổi cách học như làm
sao để đọc nhanh hơn, học nhanh hơn, nhớ lại được nhiều hơn, lâu hơn. Nhiều lớp
huấn luyện tăng cường năng lực não bộ do người nước ngoài[7]mở tại Việt Nam đã
được hàng ngàn người theo học và áp dụng thành công. Cơ hội để tiếp cận với lý
luận và thực hành kỹ thuật tăng cường năng lực não bộ đã thực sự mở ra cho
ngành giáo dục Việt Nam.
Tận dụng được cơ hội này hay không khi thực hiệnđổi mới căn bản và toàn diện
GDĐT, đó là câu hỏi đặt ra cho các nhà quản lý giáo dục, đặc biệt là các nhà quản
lý trường Sư Phạm.
[1] Xem trang 61-62, sách Con cái chúng ta đều giỏi. Tác giả: Adam Khoo và Gary Lee. Nhà
XB Phụ nữ. 2009
[2] Xem trang 9, sách Ứng dụng bản đồ tư duy để khám phá tính sáng tạo và giải quyết vấn đề.
Tác giả Joyce Wycoff. Nhà XB Lao động – Xã hội- 2014
[3] Xem sách Memory
techniques for science students- Increase your learning speed by 30%-50%. Tác
giả Neeja Roy Chowdhury. Fusion Books. www.diamondpublication.com
[4] Xem trang 56-57-58, sách Con cái chúng ta đều giỏi. Tác giả: Adam Khoo và Gary Lee. Nhà
XB Phụ nữ. 2009
[5]http://www.atimes.com/atimes/South_Asia/EB21Df04.html
[6] Xem www.tonybuzan.com